Sipsiwn a Theithwyr - Cyflwyniad

Mae yna draddodiad maith o Sipsiwn a Theithwyr ar draws y DU. Mae amcangyfrifon diweddaraf yn dangos bod hyd at 300,000 o deithwyr traddodiadol yn byw ar draws y wlad.

Mae ansawdd iechyd, hyd bywyd a lefelau llythrenedd yn is na'r boblogaeth gyffredinol.

Mae’r cyfrif Sipsiwn a Theithwyr yn cael ei gyhoeddi ddwywaith y flwyddyn.  Ar 22 Gorffennaf 2021 roedd 1065 o garafanau Sipsiwn a Theithwyr a 143 o safleoedd yng Nghymru.

Yn unol a Deddf Tai 2014, mae’n rhaid i bob cyngor yng Nghymru asesu anghenion Sipsiwn a Theithwyr a diwallu’r anghenion hynny.

Pwy yw Sipsiwn, Roma a Theithwyr?

Pwy yw Sipsiwn, Roma a Theithwyr?

Yn Ewrop cyfeirir at Sipsiwn, Roma a Theithwyr yn aml fel “Roma”. Yng Nghymru defnyddir y talfyriad SRTh, neu GRT yn Saesneg (‘Gypsies, Roma and Travellers’).

Mae Sipsiwn a Theithwyr yn byw bywyd ‘nomadaidd’, sy’n golygu teithio i wahanol fannau yn rheolaidd, a pheidio ag aros na byw mewn lleoliad parhaol (credir mai hyn yw’r ffurf hynaf o gymdeithas).

Ystyrir mai’r bobl hynny sydd wedi ymfudo i’r DU o Ddwyrain a Chanolbarth Ewrop o 1990 ymlaen yw Roma.

Ychwanegodd y Swyddfa Ystadegau Gwladol yr opsiwn i ddewis Sipsiwn a Theithwyr fel grŵp ethnig yng Nghyfrifiad 2011, ac ychwanegwyd Roma fel opsiwn yng Nghyfrifiad 2021. O’r rhai a lenwodd Cyfrifiad 2011, yr oedd dros 58,000 (0.1% o drigolion arferol Cymru a Lloegr) yn cyfrif eu hunain yn Sipsiwn a Theithwyr. Nid yw canlyniadau Cyfrifiad 2021 wedi eu cyhoeddi eto.

Perthyn Sipsiwn, Roma a (rhai) Teithwyr i grŵp lleiafrifoedd ethnig, ac fe’u hamddiffynnir rhag gwahaniaethu yn eu herbyn gan Ddeddf Cydraddoldeb 2010 yng Nghymru, Lloegr, a’r Alban, a Gorchymyn Cysylltiadau Hiliol (GI) 1997 yng Ngogledd Iwerddon.

Pam mae Sipsiwn, Roma a Theithwyr yn aros yn Sir Ddinbych?

Pam mae Sipsiwn, Roma a Theithwyr yn aros yn Sir Ddinbych?

Mae nifer o resymau pam mae’r cymunedau hyn yn aros yn Sir Ddinbych, gan gynnwys:

  • cyfnod o orffwys o deithio
  • i allu cael sylw meddygol, yn enwedig yn achos beichiogrwydd neu salwch hirdymor, neu afiechyd
  • i ymweld â ffrindiau neu deulu yn yr ardal
  • ymgynnull ar gyfer digwyddiad megis priodas neu angladd
  • ar gyfer ymrwymiadau gwaith
A oes mannau lle y dylai’r gymuned Sipsiwn, Roma a Theithwyr aros?

A oes mannau lle y dylai’r gymuned Sipsiwn, Roma a Theithwyr aros?

Nid oes unrhyw safle awdurdodedig ar gyfer cymunedau Sipsiwn, Roma a Theithwyr yn Sir Ddinbych ar hyn o bryd. Tra bo’r Cyngor yn parhau i geisio darganfod safle parhaol addas, yr ydym yn cydnabod y bydd safleoedd dros dro yn cael eu sefydlu ar wahanol diroedd o fewn y sir.

Pam y darperir toiledau a biniau sbwriel ar safle?

Pam y darperir toiledau a biniau sbwriel ar safle?

Y mae’r Cyngor yn dilyn canllawiau iechyd cyhoeddus ac yn gorfod sicrhau bod safonau iechyd yn cael eu cadw tra bo’r gymuned Sipsiwn, Roma a Theithwyr ar y safle dros dro. Mae’r Cyngor yn darparu cyfleusterau i’r gymuned SRTh er mwyn eu galluogi i gadw’r safle’n lân a thaclus.

Yr wyf i’n aelod o’r gymuned Sipsiwn, Roma a Theithwyr. Gyda phwy yn y Cyngor y dylwn i siarad?

Yr wyf i’n aelod o’r gymuned Sipsiwn, Roma a Theithwyr. Gyda phwy yn y Cyngor y dylwn i siarad?

Mae gan Gyngor Sir Ddinbych swyddog cyswllt SRTh, gellwch gysylltu drwy’r cyfeiriad e-bost SwyddogcyswlltSRT@sirddinbych.gov.uk.

A fydd Cyngor Sir Ddinbych yn cael gwared â safle Sipsiwn, Roma a Theithwyr yn syth?

A fydd Cyngor Sir Ddinbych yn cael gwared â safle Sipsiwn, Roma a Theithwyr yn syth?

Na, mae’n rhaid i’r Cyngor ddilyn set o weithdrefnau (yn seiliedig ar ganllawiau Llywodraeth Cymru) cyn y gellir gweithredu. Bydd y Cyngor yn gwirio beth mae’r gymuned ei angen ac yn cwblhau gwiriad iechyd a lles cyffredinol. Fe allai hyn gynnwys unrhyw anghenion addysgol sydd gan y plant.

Ar ôl yr asesiad yma, a dim ond os yw’r gwersyll ar dir y Cyngor, bydd y Cyngor yn dilyn cyngor gan Lywodraeth Cymru ac yn dewis un o dri cham nesaf:

  • gallwn gynnig safle arall ar gyfer y gwersyll
  • gallwn gytuno i ganiatáu'r ymweliad ar y safle presennol am gyfnod penodol o amser, cyn belled â bod rheolau pendant yn cael eu dilyn
  • gallwn gymryd gweithred gyfreithiol i gymryd meddiant o’r safle yn ôl

Caiff yr Heddlu eu hysbysu bob tro y sefydlir safle dros dro, a byddent yn ymweld â’r safle os bydd adroddiadau o ymddygiad troseddol neu wrth-gymdeithasol.

Beth os oes safle Sipsiwn, Roma a Theithwyr mewn maes parcio talu ac arddangos?

Beth os oes safle Sipsiwn, Roma a Theithwyr mewn maes parcio talu ac arddangos?

Y mae’n rhaid i bob cerbyd mewn maes parcio talu ac arddangos ddangos tocyn parcio dilys bob amser.

A yw Sipsiwn, Roma a Theithwyr yn talu trethi?

A yw Sipsiwn, Roma a Theithwyr yn talu trethi?

Y mae treth cerbyd yn ofyniad cyfreithiol ar gyfer y rhan fwyaf o gerbydau, a chodir TAW ar nwyddau a gwasanaethau. Nid yw’r gymuned Sipsiwn, Roma a Theithwyr wedi ei heithrio o dalu’r rhain. Yn ogystal, mae gan rai teuluoedd Sipsiwn, Roma a Theithwyr gyfeiriad parhaol, a byddent yn talu Treth y Cyngor ar yr anheddau hyn.

Beth ddylwn ei wneud pe bawn yn sylwi ar safle Sipsiwn, Roma a Theithwyr yn Sir Ddinbych?

Beth ddylwn ei wneud pe bawn yn sylwi ar safle Sipsiwn, Roma a Theithwyr yn Sir Ddinbych?

Yn ystod oriau gwaith (dydd Llun i ddydd Gwener, 8:30am i 5pm): ffoniwch Gwasanaethau Cwsmeriaid ar 01824 706000

Darllen pellach

Isod y mae argymhellion am lyfrau sydd ar gael o lyfrgelloedd Sir Ddinbych.

Why the Moon Travels
Why the Moon Travels
Awdur Oein DeBhairduin, wedi ei ddarlunio gan Leanne McDonagh
ISBN 9781916493506
Blwyddyn cyhoeddi 2020
O ble allwch chi ei gael Llyfrgell Rhuthun
Disgrifiad Mae’r straeon hiraethus yma’n deillio o draddodiad llafar y gymuned o deithwyr Gwyddelig. Mae cenawesau dewr, tylluanod proffwydol a cheffylau cryf yn byw ochr yn ochr â chymeriadau dynol fel tywyswyr, amddiffynwyr, cyfeillion a gelynion tra bod ysbrydion, cewri a thylwythau teg yn cymysgu’r llinell rhwng y byd yma a’r byd arall.
The stopping places: a journey through gypsy Britain
The stopping places: a journey through gypsy Britain
Awdur Damian La Bas
ISBN 9781784704131
Blwyddyn cyhoeddi 2018
O ble allwch chi ei gael Llyfrgell Prestatyn
Disgrifiad Mae’r awdur Damian La Bas yn mynd ar daith i ddarganfod hen safleoedd gwersylla sydd ond yn hysbys i Deithwyr. O foreau’r gaeaf i fachlud yr haf, mae’n teithio ar hyd y wlad i ymweld â ffeiriau ceffylau, cilfannau trefol ac eglwysi sipsiwn cudd. Mae ‘The Stopping Places’ yn taflu goleuni ar grŵp o bobl a ffordd o fyw sydd wedi cael ei guddio’n aml a’i bardduo’n fawr.
Romaphobia: The Last Acceptable Form of Racism
Romaphobia: The Last Acceptable Form of Racism
Awdur Aidan McGarry
ISBN 9781783603992
Blwyddyn cyhoeddi 2017
O ble allwch chi ei gael Llyfrgell y Rhyl
Disgrifiad Yn seiliedig ar hanesion go iawn am drafferthion y mae cymunedau Roma’n eu hwynebu, mae’r llyfr yma sy’n llawn gwybodaeth ac wedi'i ymchwilio'n dda, yn dadlau mai ychydig sydd wedi’i wneud i ddarganfod achosion gwraidd dros wahaniaethu yn erbyn y gymuned Roma.
I Met Lucky People: The Story of the Romani Gypsies
I Met Lucky People: The Story of the Romani Gypsies
Awdur Yaron Matras
ISBN 9780241954706
Blwyddyn cyhoeddi 2014
O ble allwch chi ei gael Llyfrgell y Rhyl
Disgrifiad Yaron Matras yw un o’r ychydig academyddion sydd wedi treulio blynyddoedd yn gweithio’n agos gyda phobl Romani, ar ôl iddo deithio'n eang ar draws Canol a Dwyrain Ewrop, ac mae’n siarad Romani’n rhugl. Yn ei waith, cawn safbwynt newydd ar bobl Romani a’u perthynas gyda gwledydd eraill.
Gypsies of Britain
Gypsies of Britain
Awdur Janet Keet-Black
ISBN 9780747812364
Blwyddyn cyhoeddi 2013
O ble allwch chi ei gael Llyfrgell Dinbych
Disgrifiad Mae’r stori yn adrodd hanes Sipsiwn Romani ym Mhrydain - o ble y daethant, sut y gwnaethant gyrraedd, i ble yr aethant wedyn ac ymhle maent wedi bod ers hynny. Mae’n archwilio eu galwedigaethau traddodiadol, yn cynnwys cynaeafu, gwneud basgedi, delio mewn ceffylau, dweud ffortiwn a dal llygod mawr.
No place to call home: inside the real lives of gypsies and travellers
No place to call home: inside the real lives of gypsies and travellers
Awdur Katharine Quarmby
ISBN 9781851689491
Blwyddyn cyhoeddi 2013
O ble allwch chi ei gael Llyfrgell y Rhyl
Disgrifiad Mae Katharine Quarmby yn dilyn teuluoedd Sheridan, McCarthy a Burton cyn ac ar ôl iddynt gael eu troi allan o Dale Farm, i Meriden a chymunedau ‘gwaharddedig’ eraill.
Gyspy Girl
Gyspy Girl
Awdur Rosie McKinley
ISBN 9781444708264
Blwyddyn cyhoeddi 2011
O ble allwch chi ei gael Llyfrgell Dinbych
Disgrifiad Teithiwr Gwyddelig yw Rosie, a dyfodd i fyny yn symud o amgylch Lloegr ac Iwerddon. Nid oedd yn gwybod beth oedd ei dyddiad geni nes ei bod yn 17 ac roedd hi ymhell yn ei 30au pan ddechreuodd hi ddysgu darllen neu ysgrifennu. Dyma ei hanes hi.
Gyspy Boy
Gyspy Boy
Awdur Mikey Walsh
ISBN 9781444707427
Blwyddyn cyhoeddi 2010
O ble allwch chi ei gael llyfrgell Prestatyn, Llyfrgell y Rhyl neu lyfrgell Rhuthun
Disgrifiad Stori glasurol o drechu helbulon, dyma stori un bachgen o drafferth dianc o fyd cudd. Cafodd Mikey ei eni i deulu Sipsiwn Romani. Yma, mae’n disgrifio diwylliant bywiog a ffyddlon ei fagwraeth a hefyd y trais a’r galar wnaeth ei orfodi i wneud y penderfyniad anodd i adael.
The Girl in the Painted Caravan: Memories of a Romany Childhood
The Girl in the Painted Caravan: Memories of a Romany Childhood
Awdur Eva Petulengro
ISBN 9780330519991
Blwyddyn cyhoeddi 2011
O ble allwch chi ei gael Llyfrgell Prestatyn
Disgrifiad Mae ‘The Girl in the Painted Caravan’ yn rhoi disgrifiad byw iawn o ffordd o fyw sydd wedi diflannu erbyn hyn yn anffodus.
Rabbit Stew & a Penny or Two: A Gypsy Family's Hard Times and Happy Times on the Road in the 1950s
Rabbit Stew & a Penny or Two: A Gypsy Family's Hard Times and Happy Times on the Road in the 1950s
Awdur Maggie Smith-Bendell
ISBN 9780349123615
Blwyddyn cyhoeddi 2010
O ble allwch chi ei gael Llyfrgell y Rhyl
Disgrifiad Wedi’i geni ar gae pys yng Ngwlad yr Haf yn 1941, yn ail o wyth o blant mewn teulu Romani, mae Maggie Smith-Bendell wedi byw drwy flynyddoedd o newid enfawr yn hen hanes y gymuned deithio. Mae’r llyfr yma’n adrodd hanes Maggie.
Parramisha
Parramisha
Awdur Frances Roberts-Reilly
ISBN 9781788649063
Blwyddyn cyhoeddi 2020
O ble allwch chi ei gael Llyfrgell y Rhyl
Disgrifiad Casgliad o farddoniaeth sydd yn archwilio’r byd Romani.
Y sipsiwn Cymreig: teulu Abram Wood
Y sipsiwn Cymreig: teulu Abram Wood
Awdur Eldra Jarman
ISBN 9780708306864
Blwyddyn cyhoeddi 1979
O ble allwch chi ei gael Llyfrgell y Rhyl
Disgrifiad Astudiaeth hanesyddol ac ieithyddol o rai o deuluoedd sipsiwn mwyaf enwog Cymru, teulu Abram Wood, mae’r awdur Eldra Jarman yn ddisgynnydd ohonynt. Ceir disgrifiad o fywydau, arferion a diwylliant y bobl grwydrol yma cyn cael eu hintegreiddio gan gymunedau’r ugeinfed ganrif.
John Roberts, telynor Cymru
John Roberts, telynor Cymru
Awdur Ernest E Roberts
Blwyddyn cyhoeddi 1978
O ble allwch chi ei gael Llyfrgell Rhuthun
Disgrifiad Bywgraffiad o telynor enwog Cymru (testun Cymraeg).
The Last Stopping Place
The Last Stopping Place
Awdur Ray Wills
ISBN 9798760020529
Blwyddyn cyhoeddi 2021
O ble allwch chi ei gael Llyfrgell y Rhyl
Disgrifiad Casgliad penigamp o hanesion gafaelgar wedi’u hadeiladu o amgylch thema Lleoedd Aros. Testun sy’n achosi pryder ymysg y gymuned teithiwr Sipsiwn presennol.
Gypsy Tales
Gypsy Tales
Awdur Ray Wills
ISBN 9798570498716
Blwyddyn cyhoeddi 2020
O ble allwch chi ei gael Llyfrgell y Rhyl
Disgrifiad Adnodd ardderchog am hanes cymdeithasol tras teithwyr Sipsi / Roma.

Llyfrau plant

Lost Homework
Lost Homework
Awdur Richard O'Neill
ISBN 9781786283450
Blwyddyn cyhoeddi 2019
O ble allwch chi ei gael Llyfrgell Dinbych neu llyfrgell y Rhyl
Disgrifiad Mae Sonny yn neilltuo ei benwythnos i helpu ei gymdogion a theithwyr personol gydag amrywiaeth o dasgau. Mae’n defnyddio nifer o sgiliau, o gyfrifo faint o danwydd sydd ei angen ar gyfer siwrnai i adfer carafán. A dweud y gwir, yr unig beth nad yw’n ei wneud dros y penwythnos yw ei waith cartref - mae ei lyfr gwaith ar goll! Beth fydd ei athro’n ei ddweud?
Polonius the pit pony
Polonius the pit pony
Awdur Richard O'Neill
ISBN 9781786281852
Blwyddyn cyhoeddi 2018
O ble allwch chi ei gael Prestatyn library neu llyfrgell Llanelwy
Disgrifiad Yn y stori yma gan storïwr Romani Richard O’Neill, mae merlyn pwll glo yn cyfarfod grŵp o geffylau sydd yn tynnu carafanau i Deithwyr. Wedi’i gyfareddu gan eu ffordd o fyw, mae o’n dianc o’r pwll glo ac yn ymuno â nhw. Oherwydd ei faint bach, mae Polonius yn cael trafferth addasu i’w swydd newydd. Mae o’n benderfynol o beidio â gadael ei deulu newydd i lawr. All o ddod o hyd i ddefnydd i’r sgiliau y dysgodd o’i orffennol yn y pyllau?
The Pavee and the Buffer Girl
The Pavee and the Buffer Girl
Awdur Siobhan O’Dowd
ISBN 9781911370048
Blwyddyn cyhoeddi 2017
O ble allwch chi ei gael Llyfrgell Dinbych, Llyfrgell Prestatyn, Llyfrgell Rhuthun
Disgrifiad Mae Jim a'i deulu wedi stopio gerllaw Dundray ac mae'r bobl addysg wedi bod rownd yn pregethu’r gyfraith. Yn yr ysgol mae plant Teithwyr yn dioddef gan athrawon a disgyblion eraill fel ei gilydd, cael ei galw’n 'tinker-stinkers', 'sipsiwn budr' ac yn waeth. Yna mae'r dyrnu’n dechrau. Yr unig wyneb cyfeillgar yw Kit, merch dawel sy'n cymryd Jim dan ei hadain ac yn ei ddysgu i ddarllen yn siambr fawr y gadeirlan yn yr ogof islaw'r dref.
The Can Caravan
The Can Caravan
Awdur Richard O’Neill
ISBN 9781786286147
Blwyddyn cyhoeddi 2022
O ble allwch chi ei gael Llyfrgell y Rhyl, Llyfrgell Prestatyn, Llyfrgell Rhuthun, Llyfrgell Llanelwy
Disgrifiad Mae merch o deulu Teithwyr sy'n frwd dros ddylunio a thechnoleg yn casglu caniau ar gyfer ei ffatri ailgylchu leol ac yn defnyddio'r metel i adnewyddu carafán cymydog oedrannus.
Circus girl
Circus girl
Awdur Jana Novotny Hunter
ISBN 9781786282972
Blwyddyn cyhoeddi 2019
O ble allwch chi ei gael Corwen library, Llyfrgell y Rhyl
Disgrifiad Mae cyffro’r syrcas lle mae’n byw yn dylanwadu ar bob agwedd o fywyd merch fach.
Yokki and the parno gry
Yokki and the parno gry
Awdur Richard O’Neill
ISBN 9781846439261
Blwyddyn cyhoeddi 2016
O ble allwch chi ei gael Llyfrgell Dinbych, Llyfrgell Prestatyn
Disgrifiad Pan fyddant yn wynebu adegau caled, mae bachgen llawn dychymyg o deulu teithwyr yn codi gobeithion ei deulu gyda stori am geffyl hudol a fydd yn eu harwain at fywyd gwell.
Ossiri and the bala mengro
Ossiri and the bala mengro
Awdur Richard O’Neill
ISBN 9781846439247
Blwyddyn cyhoeddi 2020
O ble allwch chi ei gael Llyfrgell Llangollen, Llyfrgell Llanelwy
Disgrifiad Mae merch ifanc o blith y Teithwyr yn gwneud ei hofferyn cerdd ei hun ac mae'r gerddoriaeth y mae'n ei gwneud ag ef yn dofi cawr ffyrnig.
A Romani story: a different kind of freedom
A Romani story: a different kind of freedom
Awdur Richard O’Neill
ISBN 9781407199580
Blwyddyn cyhoeddi 2023
O ble allwch chi ei gael Llyfrgell y Rhyl, Llyfrgell Rhuthun
Disgrifiad Mae bachgen Romani ifanc ag awydd cudd i ddod yn chwaraewr pêl-droed proffesiynol, ond mae'n gwybod bod ei dad yn erbyn hyn gan nad yw'n credu ei fod yn broffesiwn addas i Romani.